چرا و چگونه بر مصائب امام حسین باید گریست؟

گریه برای مصائب وارده بر امام حسین علیه السلام دارای آثار فردی، اجتماعی، دنیایی و آخرتی است، چرا که گریه برای آن حضرت، نوعی پیوند با حرکت، راه و روش و هدف آن حضرت است. از این رو گریه برای او، باعث آمادگی برای مبارزه و جهاد با فساد و سبب امیدواری و رسیدن به هدف نهایی است. مرثیه، شوق و محبت را به حدی بالا می برد که گریه کنندگان برای ایصال به مطلوب خود، زمینه هرگونه فداکاری و از خود گذشتگی را در خود احساس می کنند. گریه برای امام حسین علیه السلام نیروی ایمان را از هر جهت بسیج کرده ضعف و ناامیدی را از انسان دور می کند و محرک احساسات پاک مردم است .

طبق روایات ثمرات زیادی برای اشک بر مصیبت امام حسین(ع) نقل شده است که به نمونه هایی اشاره  می کنیم.

  ارزش گریه بر امام حسین (ع) از زبان امام عصر (عج)

سید بحرالعلوم رحمةالله علیه به قصد تشرف به سامرا تنها به راه افتاد، در بین راه راجع به این مسئله، که گریه بر امام حسین (ع) گناهان را مى ‏آمرزد، فکر مى ‏کرد همان وقت متوجه شد که شخصى  عرب سوار بر اسب به او رسید و سلام کرد، بعد پرسید: جناب سید درباره چه چیز به فکر فرو رفته‏ اى؟ و در چه اندیشه‏ اى؟ اگر مسئله علمى  است بفرمایید شاید من هم اهل باشم؟

سید بحرالعلوم فرمود:

- در این باره فکر مى ‏کنم که چطور مى ‏شود خداى  متعال این همه ثواب به ذائران و گریه‏ کنندگان بر حضرت سیدالشهدا (ع) مى ‏دهد مثلًا در هر قدمى  که در راه زیارت برمى ‏دارد، ثواب یک حج و یک عمره در نامه عملش نوشته مى ‏شود و براى  هر یک قطره اشک تمام گناهان صغیره و کبیره‏ اش آمرزیده مى ‏شود؟

آن سوار عرب فرمود:

- تعجب نکن! من براى  شما مثالى  مى ‏آورم تا مشکل حل شود.- سلطانى  به همراه درباریان خود به شکار مى ‏رفت، در شکارگاه از همراهیانش دور افتاده و به سختى  فوق‏ العاده‏ اى  افتاد و بسیار گرسنه شد. خیمه‏ اى  را دید و وارد آن خیمه شد، در آن سیاه چادر، پیرزنى  را با پسرش دید، آنان در گوشه خیمه عنیزه‏اى  «بز شیرده» داشتند و از راه مصرف شیر آن، زندگى  خود را مى ‏گرداندند. وقتى  سلطان وارد شد، او را نشناختند، ولى  به خاطر پذیرایى  از مهمان آن بز را سر بریده و کباب کردند، زیرا چیز دیگرى  براى  پذیرایى  نداشتند. سلطان شب را همان جا خوابید و روز بعد از ایشان جدا شد و به هر طورى  که بود خود را به درباریان رسانید و جریان را براى  اطرافیان نقل کرد.

در نهایت از ایشان سؤال کرد: اگر بخواهم پاداش میهمان نوازى  پیرزن و فرزندش را داده باشم، چه عملى  باید انجام بدهم؟ یکى  از حضار گفت: به او صد گوسفند بدهید.

دیگرى  که از وزراء بود، گفت: صد گوسفند و صد اشرفى  بدهید. یکى  دیگر گفت: فلان مزرعه را به ایشان بدهید.

سلطان گفت: هر چه بدهم کم است، زیرا اگر سلطنت و تاج و تختم را هم بدهم آن وقت مقابله به مثل کرده‏ ام، چون آنها هر چه را که داشتند به من دادند من هم باید هرچه را که دارم به ایشان بدهم تا سر به سر شود.

- بعد سوار عرب به سید فرمود: حالا جناب بحرالعلوم، حضرت سیدالشهداء (ع) هر چه از مال و منال و اهل و عیال و پسر و برادر و دختر و خواهر و سر و پیکر داشت همه را در راه خدا داد، پس اگر خداوند به زائرین و گریه‏ کنندگان آن همه اجر و ثواب بدهد، نباید تعجب نمود، چون خدا که خدائیش را نمى ‏تواند به سیدالشّهدا (ع) بدهد، پس هر کارى  که مى ‏تواند انجام مى ‏دهد، یعنى  با صرف‏نظر از مقامات عالى  خودش، به زوّار و گریه‏ کنندگان آن حضرت، در جایى  عنایت مى ‏کند در عین حال این ها را جزاى  کامل براى  فداکارى  آن حضرت نمى ‏داند.

چون شخص عرب این مطالب را فرمود، از نظر سید بحرالعلوم غایب شد.

«برگرفته از عبقرى ‏الحسان، مرحوم شیخ‏على ‏اکبر نهاوندى ، ص 136»

اجر گریه

روایات فراواتی در باب فضیلت و ثواب گریه بر امام حسین (علیه السلام) وارد شده است. دلیل این همه ثواب و ارزش، چیست؟ احتمال نخست این است که بگوییم اصل گریه کردن و اشک ریختن، ارزش دارد. این احتمال، با روایتی از امام صادق (علیه السلام) رد می‌شود که فرمودند: کلُّ الْجَزَعِ وَ الْبُکاءِ مَکرُوهٌ سِوَی الْجَزَعُ وَ الْبُکاءُ عَلَی الحُسَینِ (علیه‌السّلام)؛ هر نالیدن و گریه‌ای مکروه است، مگر ناله و گریه بر حسین علیه السلام. (بحار الانوار، ج. ۴۵، ص. ۳۱۳)

احتمال دیگر آنکه؛ حزن و گریه بر هر امام معصومی چنین ارزشی داشته باشد. گرچه روایاتی در این مورد به دست ما رسیده است، امّا هیچکدام به اندازه تأکید خود اهل بیت (علیهم السلام) بر گریه بر امام حسین (علیه السلام) نیست. پس باید گریه و عزاداری بر امام حسین (علیه السلام) ویژگی خاصی داشته باشد. در سطور زیر به دنبال کشف این ویژگی هستیم.

کشته اشک؟

امام حسین (علیه السلام) می‌فرمایند: أنَا قَتیلُ العَبرَةِ، لا یذکرُنی مُؤمِنٌ إلَا استَعبَرَ؛ من کشته اشکم. مؤمنی از من یاد نمی‌کند، جز این که می‌گرید. (بحارالانوار، ج. ۴۴، ص. ۲۷۹) آنچه در این روایت مهم، توجّه انسان را جلب می‌کند، وجود ارتباط اشک و ایمان با یکدیگر است. اشک بر امام حسین (علیه السلام) و ایمان رابطه‌ای مستقیم دارند. یعنی ایمان، باعث می‌شود که انسان بر مصیبت‌های آن امام غریب اشک بریزد و اساساً، بحث در مورد گریه مؤمن است و إلّا گریه غیر مؤمن، فایده خاصّی ندارد!

اشک بر امام حسین (علیه اسلام)؛ آب توبه

 از سویی، روایات فراوانی نیز دال بر اثر این اشک در بخشش همه گناهان و ورود به بهشت و درجات بالای آخرت وجود دارد. جدا از اینکه این روایات، نشان دهنده مقام بالایی است که خداوند متعال برای امام حسین (علیه السلام) قرار داده است، باید دانست اشک بر آن حضرت به تنهایی، کافی نخواهد بود بلکه باید منجر به تقویت ایمان و اصلاح رفتار شخص، منطبق با دستورات دین اسلام باشد وگرنه، هیچ انسانی بدون تغییر در رفتار و کردار خود در بندگی خدا و عزم بر توبه، شایستگی رحمت خداوند را نخواهد داشت و اصولاً این همه از فضایل گریه بر امام حسین (علیه السلام) تن‌ها شامل کسانی خواهد شد که در مسیر بندگی خدا، مصمّم و عملگرا باشند، نه اینکه از ایمان به خدا و عمل به وظایف شرعی، تن‌ها به گریه در ماه محرّم روی بیاورند! پس، ابتدا باید تصمیم بر توبه واقعی گرفت، آنگاه با یاد مصیبتهای سیدالشهداء، وجود خود را شستشو داد.

فضیلت گریه بر سیدالشهداء؛ سرعت، کیفیّت و کمیّت

چنانکه بیان شد، آثار بخشش گناهان و ورود در بهشت، در کنار ایمان و اصلاح رفتار معنا دارد! امّا نکته اینجاست که بهترین قالب و محمل توبه، اشک بر مصائب امام حسین (علیه السلام) است. امام رضا (علیه السلام) فرمودند: یَا بْنَ شَبیبٍ! اِنْ بَکَیْتَ عَلَى الحُسَینِ علیه السّلام حَتّى تَصیرَ دُمُوعُکَ عَلى خَدَّیْکَ غَفَرَ اللّهُ لَکَ کُلَّ ذَنْبٍ اَذْنَبْتَهُ صَغیرا کانَ اَوْ کَبیراً قَلیلاً کانَ اَوْ کثیراً؛ اى پسر شبیب! اگر بر حسین (علیه السّلام) آن قدر گریه کنى که اشکهایت بر چهره ات جارى شود، خداوند همه گناهانت را که مرتکب شده اى مى آمرزد؛ کوچک باشد یا بزرگ، کم باشد یا زیاد. (امالى صدوق، ص. ۱۱۲) این روایت از میان انبوه روایات در این مورد، به تنهایی، در مورد سرعت، کیفیّت و کمیّت غفران الهی در وقت گریه بر امام حسین (علیه السلام) گویاست.

مدرسه اشک

سنگینی استثنایی مصائب امام حسین (علیه السلام) و اهل بیت گرامی شان از جهات گوناگون و البتّه درسهای فوق العاده‌ای که در حماسه جاودانه حضرت سیّد الشهداء (علیه السلام) وجود دارد همه و همه، باعث شده است که گریه بر آن حضرت، قدم نهادن در مدرسه عظیم هدایت باشد. خیمه‌ای که تباکی خالصانه در آن نیز ارزشمند و گهربار است. به هر دلیلی ممکن است کسی نتواند اشک بریزد، ولی راه، بسته نیست و می‌تواند با حالت حزن و اندوه، خود را در خیل عزاداران دستگاه عظیم سیّدالشهداء سهیم کند، چه بسا همین کار، مقدّمه‌ای برای توفیق اشک ریختن شود. چنانکه پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله) می‌فرمایند: هر که می‌تواند گریه کند، پس بگرید و هر که نتواند، پس در دل خویش حزن قرار دهد و تباکی کند، همانا قلب قساوت گرفته، از خداوند دور است. (بحارالانوار، ج. ۷۴، ص. ۷۹)

آثار گریه بر امام حسین

 در حدیث مناجات حضرت موسی علیه السلام آمده است که حضرت  موسی (ع)گفت:« خدایا! چرا امت پیامبر خود، محمد، را بر دیگر امت ها فضیلت دادی؟» 

خدای تعالی فرمود:« آنان را به دلیل 10 خصوصیت برتری دادم: نماز، زکات، روزه، حج، جهاد، نماز جمعه، نماز جماعت، قرآن، علم و عاشورا.»

در ادامه این روایت زیبا، موسی(ع) از روز عاشورا می‎پرسد: خداوند می‎فرماید: الْبُکَاءُ وَ التَّبَاکِی عَلَى سِبْطِ مُحَمَّدٍ ص وَ الْمَرْثِیَةُ وَ الْعَزَاءُ عَلَى مُصِیبَةِ وُلْدِ الْمُصْطَفَى؛ گریه کردن و تباکی بر نوه محمد(ص) و مرثیه و عزاداری بر مصیبت فرزند مصطفی است.

سپس خداوند متعال به ذکر ثواب اشک بر امام حسین(ع) می‎پردازد و می‎فرماید: یَا مُوسَى مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِی فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ بَکَى أَوْ تَبَاکَى وَ تَعَزَّى عَلَى وُلْدِ الْمُصْطَفَى ص إِلَّا وَ کَانَتْ لَهُ الْجَنَّةُ ثَابِتاً فِیهَا؛ ای موسی، هیچ بنده‎ای از بندگان من نیست که در آن روز بر فرزند مصطفی(ص) گریه و تباکی و عزاداری کند جز اینکه بهشت بر او واجب می‎شود در حالی که در آن ثابت است.

وَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَنْفَقَ مِنْ مَالِهِ فِی مَحَبَّةِ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّهِ طَعَاماً وَ غَیْرَ ذَلِکَ دِرْهَماً إِلَّا وَ بَارَکْتُ لَهُ فِی الدَّارِ الدُّنْیَا الدِّرْهَمَ بِسَبْعِینَ دِرْهَماً وَ کَانَ مُعَافاً فِی الْجَنَّةِ وَ غَفَرْتُ لَهُ ذُنُوبَهُ؛ هر کس در راه محبت حسین فردی را طعام دهد یا درهمی هزینه کند، در دنیا به مال او هفتاد برابر برکت دهم و گناهانش را بیامرزم و در بهشت آزاد خواهد بود و گناهانش را بیامرزم.

وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی مَا مِنْ رَجُلٍ أَوِ امْرَأَةٍ سَالَ دَمْعُ عَیْنَیْهِ فِی یَوْمِ عَاشُورَاءَ وَ غَیْرِهِ قَطْرَةً وَاحِدَةً إِلَّا وَ کُتِبَ لَهُ أَجْرُ مِائَةِ شَهِید؛ به عزت و جلالم سوگند هر کس از چشمانش در روز عاشورا اشک جاری شود ولو به اندازه یک قطره، اجر صد شهید برای او می نویسم.

بر اساس این روایت مشاهده می‎کنیم که خداوند متعال تنها ثواب اشک، تباکی وعزاداری بر امام حسین(ع) را در چندین موضوع قرار داده است: قرار گرفتن در بهشت و ثبات در آن و نوشتن اجر صد شهید برای کسی که در عزای امام حسین(ع) گریه می‎کند.

همچنین برکت در اموال، عافیت‎بخشی در بهشت و پاک شدن گناهان، از ثمرات انفاق مال در راه محبت امام حسین(ع) در روز عاشوراست.

گریه برای آن حضرت سختی های زمان احتضار را از بین می برد زیرا امام صادق علیه السّلام به مسمع بن عبدالملک فرمودند: آیا مصائب آن جناب (امام حسین علیه السّلام) را یاد می کنی؟

عرض کرد: بلی والله مصائب ایشان را یاد کرده و گریه می کنم.

حضرت فرمودند: آگاه باش که خواهی دید در وقت مردن پدران مرا که به ملک الموت وصیت تو را می کنند که سبب روشنی چشم تو باشد.

همچنین فرمودند: ای مسمع گریه بر احوالات حسین (علیه السّلام) سبب می شود که ملک الموت بر تو مهربان تر از مادر گردد.

گریه بر حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السّلام) باعث راحتی در قبر، فرحناک و شادان شدن مرده، شادان و پوشیده بودن او در هنگام خروج از قبر است در حالی که او مسرور است فرشتگان الهی به او بشارت بهشت و ثواب الهی را می دهند.

اجر و مزد هر قطره آن این است که شخص همیشه در بهشت منزل کند.(بحارالانوار، ج44، ص289 و کامل الزیارات باب32، ص101)

گریه کننده بر امام حسین علیه السّلام در بهشت با ایشان و هم درجه ایشان خواهد بود.(بحارالانوار /278/44/ امالی صدوق مجلسی 17/ ص68)

شیخ جلیل جعفر بن قولویه در کامل از ابن خارجه روایت کرده است: 

روزی در خدمت امام صادق علیه السّلام بودیم و امام حسین علیه السّلام را یاد کرده و از او نام بردیم. حضرت صادق علیه السّلام بسیار گریستند و ما نیز به تبع ایشان گریستیم. پس حضرت صادق علیه السّلام فرمودند که امام حسین علیه السّلام می فرمود من کشته گریه و زاری (اشکم) هستم نام من در نزد هیچ مؤمنی برده نمی شود مگر آن که محزون و گریان می شود.

در روایت آمده است هیچ روزی نبود که اسم امام حسین علیه السّلام در نزد امام صادق علیه السّلام برده شود و آن امام در آن روز تبسمی بر لب بیاورند. آن حضرت در تمام روز گریان و محزون بودند و می فرمودند: امام حسین علیه السّلام سبب گریه هر مؤمن است.

شیخ طوسی و شیخ مفید از ابان بن تغلب روایت کرده اند که حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: نَفَس کسی که برای مظلومیت ما محزون است تسبیح است و اندوه و ماتم او عبادت خدا و پوشیدن اسرار ما از بیگانگان جهاد در راه خداست .( منتهی الآمال ، ج 1، ص 538)

میزان و اجر اشک بر امام حسین

در احادیث گران‌قدر اهل‌بیت علیهم‌السلام پاداش‌های عظیمی برای گریه‌کنندگان بر مصائب امام حسین علیه‌السلام ذکر شده است. ممکن است این سؤال به ذهن خطور کند که پاداش‌های فراوان ذکر شده، در مقابل چه مقدار اشک و گریه است؟ پاسخ این سؤال را می‌توان از روایات ائمه اطهار (ع) به دست آورد:

روایت ۱: امام صادق (ع) فرمودند: «مَنْ ذُکِرَ الْحُسَیْنُ علیه‌السلام عِنْدَهُ، فَخَرَجَ مِنْ عَیْنِهِ [عَیْنَیْهِ‏] مِنَ الدُّمُوعِ مِقْدَارُ جَنَاحِ ذُبَابٍ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ یَرْضَ لَهُ بِدُونِ الْجَنَّهِ؛ کسى که یادى از حضرت حسین بن على (ع) نزدش بشود و از چشمش به مقدار بال مگسی اشک خارج شود، اجر او بر خدا است و حق‌تعالی به کمتر از بهشت براى او راضى نیست».[۱]

توضیحات: در این روایت به صراحت بیان شده که اگر مقدار اشکِ انسان برای امام حسین (ع) آن‌قدر کم باشد که حتی به اندازه بال مگسی باشد، آن‌قدر نزد خدای متعال ارزشمند است که پاداش آن چیزی کمتر از بهشت نمی‌تواند باشد.

روایت ۲: امام صادق (ع) فرمودند: «مَنْ ذُکِرْنَا عِنْدَهُ فَفَاضَتْ عَیْنَاهُ وَ لَوْ مِثْلَ جَنَاحِ بَعُوضَهٍ [الذُّبَابِ‏] غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ؛ کسى که نام ما اهل‌بیت (ع) نزد او برده شود و از چشمانش اشک بیاید، اگرچه به‌قدر بال پشه (مگس) باشد، گناهانش آمرزیده شود، حتی اگر آن گناهان به اندازه کف روى دریاها باشد».[۲]

توضیحات: در این روایت نیز تصریح شده که اگر کسی برای ائمه اطهار (ع) به مقدار بسیار اندکی حتی در حدّ بال مگس یا پشه، اشک بریزد، خداوند گناهان آن بنده را حتی اگر آن‌قدر زیاد بوده که به وسعت کف روی کل دریاها باشد، می‌آمرزد.

روایت ۳: امام علی بن الحسین (ع) فرمودند: «مَنْ قَطَرَتْ عَیْنَاهُ فِینَا قَطْرَهً وَ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ فِینَا دَمْعَهً بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِی الْجَنَّهِ غُرَفاً یَسْکُنُهَا أَحْقَاباً وَ أَحْقَاباً؛ کسى که از دو چشمش قطره‏اى اشک در راه ما بیاید، خداوند متعال در بهشت خانه‌ای به او عطا فرماید که روزگارها در آن ساکن گردد».[۳]

توضیحات: مقدار اشک، در این روایت نیز با لفظ «قَطْرَهً» بیان شده که مقدار اندکِ یک قطره اشکِ انسانِ محب اهل‌بیت (ع) و دل‌سوخته مصائب ایشان، این فرد را مستحق پاداشی عظیم که زندگی در خانه بهشتی است، می‌کند.

روایت ۴: محمد بن أبی عماره الکوفی می‌گوید: از امام جعفر صادق (ع) شنیدم که می‌فرمودند: «من دمعت عینه فینا دمعهً لدم سفک لنا أو حق لنا نقصناه أو عرض انتهک لنا أو لأحد من شیعتنا بوأه الله تعالى بها فی الجنه حقبا؛ کسى که براى خونى که از ما ریخته شده، یا حقى که از ما پامال شده، یا آبروئى که از ما از بین رفته، یا براى یکى از شیعیان ما چشمش یک قطره اشک بریزد خداى رئوف او را سال‏هاى متمادى در بهشت جاى خواهد داد».[۴]

توضیحات: در روایت چهارم نیز کلمه «دمعهً» نشان می‌دهد که مقدار اندکِ «یک قطره اشک» برای اهل‌بیت (ع)، می‌تواند انسان را سزاوار بهره‌مندی از نعمت زندگی در بهشت کند.

پی نوشت:

[1] ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویه، چاپ اول، 1356 ش، ص 101، ح 3. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، 1409 ق، ج 14، ص 507، ح 14.

[2] البرقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371 ق، ج 1، ص 63، ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویه، چاپ اول، 1356 ش، ص 103، ح 8

[3] ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویه، چاپ اول، 1356 ش، ص 100، ح 4، علامه مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403 ق، ج 44، ص 292، ح 34.

[4] مفید، محمد بن محمد، الأمالی، قم، کنگره شیخ مفید، 1413، ص 175، ح 5، طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، قم، دارالثقافه، 1414 ق، ص 194، ح 330، علامه مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403 ق، ج 44، ص 279، ح 7

منابع:

باشگاه خبرنگاران جوان

موعود

خبرگزاری فردا

کرب و بلا